ระบบสืบพันธุ์

            ก่อนที่ชายและหญิงจะย่างเข้าสู่วัยรุ่น ต่อมใต้สมองซึ่งอยู่ภายใต้ การควบคุมของสมองส่วนหน้า จะหลั่งฮอร์โมน กระตุ้นต่อมเพศในชาย และหญิงให้ผลิตฮอร์โมนเพศ ทำให้ร่างกายเปลี่ยนแปลงไปสู่ความเป็นหนุ่มเป็นสาว ต่อมเพศในผู้ชาย คือ อัณฑะ ส่วนต่อมเพศในผู้หญิง คือ รังไข่

ระบบสืบพันธุ์เพศชาย

      ระบบสืบพันธุ์ของเพศชายประกอบด้วย
1. อัณฑะ (testis) ทำหน้าที่สร้างเซลล์สืบพันธุ์ คือ ตัวอสุจิ และสร้างฮอร์โมนควบคุมลักษณะเพศชายอยู่ในถุงอัณฑะ
2. หลอดเก็บตัวอสุจิ (epididymis) ทำหน้าที่เก็บตัวอสุจิ และเป็นที่พักของตัวอสุจิจนกว่าจะแข็งแรง
3. ท่อนำตัวอสุจิ (vas deferens) อยู่ต่อจากหลอดเก็บตัวอสุจิ ทำหน้าที่ลำเลียงตัวอสุจิไปเก็บไว้ที่ต่อมสร้างน้ำเลี้ยงอสุจิ
4. ต่อมสร้างน้ำเลี้ยงตัวอสุจิ (seminal vesicle) ทำหน้าที่สร้างอาหารให้ตัวอสุจิ อาหารประกอบด้วยน้ำตาลฟรุกโตส วิตามินซี โปรตีนบางชนิด สารเมือกและสารอื่น ๆ
5. ต่อมลูกหมาก (prostate gland) ทำหน้าที่สร้างสารเป็นเบสอย่างอ่อน เพื่อลดความเป็นกรดในท่อปัสสาวะ และในระบบสืบพันธุ์เพศชาย นอกจากนี้ยังช่วยให้ตัวอสุจิแข็งแรง ว่องไว
โดยทั่วไปเพศชายจะเริ่มสร้างตัวอสุจิเมื่ออายุ 12 – 13 ปี และจะสร้างไปจนตลอดชีวิต การหลั่งน้ำอสุจิออกมาแต่ละครั้งจะมีของเหลงอยู่ประมาณ 3 – 4       ลูกบาศก์เซนติเมตร มีตัวอสุจิเฉลี่ยประมาณ 350 – 50  ล้านตัว น้ำอสุจิจะถูกขับออกทางท่อปัสสาวะ และออกจากร่างกายตรงปลายสุดของอวัยวะเพศชาย ตัวอสุจิเมื่ออกสู่ภายนอกจะมีชีวิตได้เพียง 2 – 3 ชั่วโมง แต่ถ้าอยู่ในมดลูกของเพศหญิงจะอยู่ได้นานประมาณ  24 – 48 ชั่วโมง

      ชายที่มีปริมาณอสุจิน้อยกว่า 30 – 50 ล้านตัวต่อ 1 ลูกบาศก์เซนติเมตร หรือมีตัวอสุจิที่ผิดปกติมากกว่าร้อยละ 25 จัดว่าเป็นหมัน
ตัวอสุจิมีส่วนประกอบอยู่ 3 ส่วน คือ ส่วนหัว ส่วนตัว และส่วนหาง ซึ่งทำให้ตัวอสุจิเคลื่อนที่ได ้ขนาดของตัวอสุจิเล็กมาก มองด้วยตาเปล่าไมเห็น ต้องใช้กล้องจุลทรรศน์ส่องดู

ภาพที่ 21 อวัยวะในระบบสืบพันธุ์เพศชาย
ที่มา: หนังสือเรียนวิทยาศาสตร์ ม.2 หน้า 50

ภาพที่ 22 ส่วนประกอบของตัวอสุจิ
ที่มา: หนังสือเรียนวิทยาศาสตร์ ม.2 หน้า 50

ระบบสืบพันธุ์เพศหญิง

       ระบบสืบพันธุ์ของเพศหญิงประกอบด้วย
1. รังไข่ (ovary) ทำหน้าที่สร้างเซลล์สืบพันธุ์ คือ เซลล์ไข่ และสร้างฮอร์โมนควบคุมลักษณะเพศหญิง
2. ปีกมดลูกหรือท่อนำไข่ (oviduct) ทำหน้าที่เป็นทางผ่านของไข่ที่ออกจากรังไข่เข้าสู่มดลูก ท่อนำไข่เป็นบริเวณที่ตัวอสุจิจะเข้าปฏิสนธิกับไข่
3. มดลูก (uterus) ประกอบด้วยเนื้อเยื่อ 3 ชั้น ชั้นในสุดเป็นเนื้อเยื่อคล้ายฟองน้ำ ซึ่งจะสร้างรกเพื่อเป็นแหล่งแลกเปลี่ยนแก๊ส สารอาหาร ของเสียระหว่างแม่กับลูกขณะตั้งครรภ์ ชั้นกลางเป็นกล้ามเนื้อที่หนาให้ความแข็งแรง มีความยืดหยุ่นสูง ขยายตัวได้หลายเท่าในระหว่างตั้งครรภ์ และหลังคลอดจะหดตัวได้เล็กเท่าเดิม ชั้นนอกสุดเป็นเนื้อเยื่อบาง ๆ มดลูกทำหน้าที่เป็นที่ฝังตัวของตัวอ่อนและเป็นที่อยู่ของตัวอ่อนจนถึงกำหนดคลอด และเป็นแหล่งที่ทำให้เกิดประจำเดือนถ้าไม่มีการตั้งครรภ์
4. ช่องคลอด เป็นทางเดินให้ตัวอสุจิเข้าสู่มดลูกและปีกมดลูก หรือให้ทารกคลอดออกมา และเป็นช่องที่ประจำเดือนออกสู่ภายนอกร่างกาย

ภาพที่ 23 อวัยวะต่าง ๆ ในระบบสืบพันธุ์เพศหญิง
ที่มา: หนังสือเรียนวิทยาศาสตร์ ม.2 หน้า 51